Koniec roku i początek nowego są takim czasem, kiedy dokonujemy podsumowań tego, co już minęło a zarazem snujemy nowe plany o nadchodzącej przyszłości. W niniejszym artykule wrócimy do tego, co działo się w 2022 roku na rynku zamówień publicznych. Pandemia, wojna w Ukrainie i związane z nią problemy gospodarcze, a także rosnąca inflacja spowodowały, że na rynku zamówień pojawiły się problemy, które wcześniej nie były widoczne aż w takiej skali. Ustawa Pzp zmierzyła się z tymi wszystkimi niemożliwymi do przewidzenia wcześniej okolicznościami, a Ustawodawca na bieżąco reagował wprowadzając zmiany związane zarówno z procedurami udzielania zamówień publicznych jak i zawartymi już kontraktami o udzielenie zamówienia publicznego.
Rozszerzenie istniejącej obligatoryjnej przesłanki wykluczenia
Od 01.01.2022 r została poszerzona obligatoryjna przesłanka wykluczenia, o której mowa w art. 108 ust. 1 w pkt 1 lit. C) Ustawy Pzp, otrzymała ona brzmienie:
Z postępowania o udzielenie zamówienia wyklucza się wykonawcę będącego osobą fizyczną, którego prawomocnie skazano za przestępstwo, o którym mowa w art. 228–230a, art. 250a Kodeksu karnego, w art. 46–48 ustawy z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (Dz. U. z 2020 r. poz. 1133 oraz z 2021 r. poz. 2054) lub w art. 54 ust. 1–4 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych (Dz. U. z 2021 r. poz. 523, 1292, 1559 i 2054).
Ustawodawca dodał tym samym do katalogu czynów zabronionych przestępstwa nieuczciwego udziału w zakładach wzajemnych przewidzianego ustawą o sporcie oraz przestępstwa przyjęcia korzyści majątkowej lub osobistej wbrew zakazowi przewidzianego ustawą o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych.
Nowe podstawy wykluczania
Agresja Rosji na Ukrainę dokonana 24 lutego 2022 r. również wpłynęła na rynek zamówień publicznych. Wojna zmodyfikowała reguły prowadzenia postępowań o udzielenie zamówienia publicznego, co zostało odzwierciedlone w Rozporządzeniu rady (UE) 2022/576 z dnia 8 kwietnia 2022 r. w sprawie zmiany rozporządzenia (UE) nr 833/2014 dotyczącego środków ograniczających w związku z działaniami Rosji destabilizującymi sytuację na Ukrainie (Dz. U. UE. L. z 2022 r. Nr 11, str. 1 z późn. zm.) oraz Ustawie z dnia 13 kwietnia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach w zakresie przeciwdziałania wspieraniu agresji na Ukrainę oraz służących ochronie bezpieczeństwa narodowego (Dz. U. poz. 835 z późn. zm.). Oba akty prawne miały na celu wyeliminowanie z rynku zamówień publicznych podmiotów związanych z Federacja Rosyjską. Rozporządzenie 833/2014 dotyczy zamówień o wartości równej lub przekraczającej próg unijny, zaś ustawa o szczególnych rozwiązaniach w zakresie przeciwdziałania wspieraniu agresji na Ukrainę oraz służących ochronie bezpieczeństwa państwa dotyczy wszystkich zamówień publicznych również tych, których wartość jest mniejsza niż 130 000 zł netto.
Sankcje unijne
Sankcje unijne zostały określone w art. 5k Rozporządzenia nr 833/2014, mowa w nich o zakazie udzielenia zamówień publicznych lub ich dalszego wykonywania na rzecz lub z udziałem:
- obywateli rosyjskich lub osób fizycznych lub prawnych, podmiotów lub organów z siedzibą w Rosji,
- osób prawnych, podmiotów lub organów, do których prawa własności bezpośrednio lub pośrednio w ponad 50% należą podmioty, o których mowa powyżej,
- osób fizycznych lub prawnych, podmiotów lub organów działających w imieniu lub pod kierunkiem podmiotów, o których mowa powyżej
– w tym podwykonawców, dostawców lub podmiotów, na których zdolności polega się w rozumieniu dyrektyw w sprawie zamówień publicznych, w przypadku, gdy przypada na nich 10 % wartości zamówienia.
Sankcje wskazane wyżej eliminują z rynku zamówień publicznych każdy podmiot związany z Rosją z uwagi na obywatelstwo właściciela lub udziałowca. Zamawiający weryfikują powyższe zgodnie z systemem weryfikacji podmiotowej w postępowaniach o udzielenie zamówienia. Wykonawca najpierw wraz z ofertą obok Jednolitego Europejskiego Dokumentu Zamówienia składa również oświadczenie o braku podstaw do wykluczenia w związku z przesłankami wskazanymi w Rozporządzeniu 833/2014. W późniejszym etapie już tylko od wykonawcy, którego oferta otrzymała największą ilość punktów wraz z podmiotowymi środkami dowodowymi zamawiający żądają złożenia stosownych oświadczeń oraz samodzielnie badają czy nie zachodzą wskazane wyżej przesłanki na podstawie dostępnych rejestrów (Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych, KRS, CEiDG).
Sankcje krajowe
Polski ustawodawca w art. 7 Ustawy z dnia 13 kwietnia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach w zakresie przeciwdziałania wspieraniu agresji na Ukrainę oraz służących ochronie bezpieczeństwa narodowego sformułował trzy podstawy do wykluczenia wykonawcy z postępowań o udzielenie zamówienia:
- zamawiający wyklucza wykonawców wymienionych w wykazach określonych w rozporządzeniu 765/2006 i rozporządzeniu 269/2014 albo wpisanych na listę na podstawie decyzji w sprawie wpisu na listę rozstrzygającej o zastosowaniu środka polegającego na wykluczeniu z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego lub konkursu,
- zamawiający wyklucza wykonawców, którego beneficjentem rzeczywistym w rozumieniu ustawy z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Dz. U. z 2022 r. poz. 593 i 655) jest osoba wymieniona w wykazach określonych w rozporządzeniu 765/2006 i rozporządzeniu 269/2014 albo wpisana na listę lub będąca takim beneficjentem rzeczywistym od dnia 24 lutego 2022 r., o ile została wpisana na listę na podstawie decyzji w sprawie wpisu na listę rozstrzygającej o zastosowaniu środka polegającego na wykluczeniu z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego lub konkursu,
- zamawiający wyklucza wykonawców, którego jednostką dominującą w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 37 Ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz. U. z 2021 r. poz. 217, 2105 i 2106) jest podmiot wymieniony w wykazach określonych w rozporządzeniu 765/2006 i rozporządzeniu 269/2014 albo wpisany na listę lub będący taką jednostką dominującą od dnia 24 lutego 2022 r., o ile został wpisany na listę na podstawie decyzji w sprawie wpisu na listę rozstrzygającej o zastosowaniu środka polegającego na wykluczeniu z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego lub konkursu.
Zamawiający badając wspomniane wyżej przesłanki wykluczenia z reguły weryfikuje je na podstawie złożonego przez wykonawcę stosownego oświadczenia. Należy pamiętać, że zamawiający powinien te przesłanki badać w stosunku do wszystkich wykonawców we wszystkich postępowaniach o udzielenie zamówienia, również przy udzielaniu zamówieniach wyłączonych spod obowiązku stosowania ustawy Pzp.
Waloryzacja
Wojna w Ukrainie, ale również pandemia, która trwała u nas od 2020 r. wpłynęły w istotny sposób na zmiany cen materiałów oraz zwiększyły koszty związane z realizacją zamówień publicznych. W związku z tym, iż zamawiający nawet działając z należytą starannością nie mógł tego wszystkiego wcześniej przewidzieć ustawodawca wprowadził zmiany do ustawy Pzp dotyczące waloryzacji przyszłych kontraktów oraz możliwości zmiany umów już obowiązujących.
Ustawa Pzp została zmieniona ustawą z dnia 7 października 2022 r. o zmianie niektórych ustaw w celu uproszczenia procedur administracyjnych dla obywateli i przedsiębiorców (Dz. U.2022 r. poz 2185). Zmiana dotyczyła klauzul waloryzacyjnych w umowach o zamówienie publiczne. Zamawiający do wszystkich postępowań wszczętych po dniu 10 listopada 2022, gdzie umowa będzie zawarta na okres dłuższy niż 6 miesięcy zobowiązani są do wprowadzenia w umowach postanowień dotyczących zasad wprowadzenia zmian wysokości wynagrodzenia należnego wykonawcy w przypadku zmiany ceny materiałów lub kosztów związanych z realizacją zamówienia (dotychczas klauzule waloryzacyjne wprowadzane były tylko do umów na usługi i roboty budowlane zawieranych na okres dłuższy niż 12 miesięcy).
Dodatkowo została wprowadzona zmiana w przepisie dotyczącym możliwości zmiany umowy bez przeprowadzenia nowego postępowania o udzieleniu zamówienia (art. 455 ust. 1 pkt 4 ustawy Pzp), jeśli konieczność zmiany umowy spowodowana jest okolicznościami, których zamawiający, działając z należyta starannością nie mógł przewidzieć, i o ile zmiana nie modyfikuje ogólnego charakteru umowy a wzrost ceny spowodowany każda kolejną zmianą nie przekracza 50% wartości pierwotnej umowy. Ustawodawca dodał do przytoczonego wyżej zapisu, iż konieczność zmiany może w szczególności dotyczyć zmiany wysokości ceny. Potwierdził tym samym wszystkim zamawiającym, iż na podstawie art. 455 ust. 1 pkt 4 ustawy Pzp zamawiający może podnieść wynagrodzenie wykonawcy, oczywiście w przypadku spełnienia wszystkich warunków tam opisanych. Wprowadzenie tej zmiany zapewne było również następstwem opinii wydanej przez Urząd Zamówień Publicznych 24 marca 2022 roku oraz dokumentu opublikowanego przez Prokuratorie Generalną Rzeczpospolitej Polskiej w lipcu 2022 roku. Oba te dokumenty zwierały m. in. wskazówki dotyczące stosowania waloryzacji wynagrodzenia wykonawców w umowach o zamówienie publiczne, w których brak było klauzul waloryzacyjnych.
Elektronizacja zamówień publicznych
Przez cały 2022 rok Urząd Zamówień Publicznych kontynuował prace nad platformą e-Zamówienia, która obecnie umożliwia bezpłatne przeprowadzenie procedur, niezależnie od progu stosowania ustawy. Ma to oczywiście związek z zakończeniem działalności mini portalu (miniportal.uzp.gov.pl), gdzie od 01.01.20213 roku nie ma już możliwości wszczynania nowych postępowań.
Reasumując można zauważyć, iż w 2022 roku większa część zmian dotycząca realizacji postępowań o udzielenie zamówienia była dokonywana głównie, jako następstwo agresji Rosji na Ukrainę. Można powiedzieć, że właśnie to wydarzenie spowodowało, iż ustawodawca musiał na bieżąco i w dość krótkim czasie reagować i dostosowywać obowiązujące przepisy do realiów gospodarczych. Podsumowując 2022 rok możemy mieć tylko nadzieję, iż ten nowy przyniesie nam więcej spokoju w zamówieniach publicznych.
Katarzyna Wójciga — specjalista ds. zamówień publicznych, praktyk z wieloletnim doświadczeniem zarówno po stronie zamawiającego, jak i wykonawców.